Brucella zoonoz (Hayvanlardan insanlara bulaşabilen) hastalıklar sınıfında yer alan, Brucella grubu bakterilerin oluşturduğu, bulaşıcı, enfeksiyöz bir hastalıktır. İhbarı Mecburi Hastalıklar sınıfında yer alır. Özellikle sığır, bg-boldn, keçi ve domuz gibi evcil hayvanlarda yavru atmaya neden olan, ekonomik yönden zarar verici ve halk sağlığı yönünden önem taşıyan bir hastalıktır. Bölgemizde karşılaşılan hastalıklardan birisidir.
Evcil hayvanlarda "Bulaşıcı Yavru Atma Hastalığı" olarak bilinen hastalık, insanlarda Dalgalı humma, Bang hastalığı, Malta humması ve Akdeniz humması olarak da bilinmektedir. Enfekte süt, süt ürünleri ve etlerle insanlara bulaşır.
6 türü bulunan Brucella grubu mikroorganizmalardan Brucella Melitensis, Brucella Abortus ve Brucella Suis halk sağlığı yönünden en önemli türlerdir.
İnfeksiyon kaynağı özellikle gebe hayvanlardır. Gebe hayvanlar;akıntılarıyla, atık yavruyla, doğum yapmış inekler; ağız sütü (kolostrum) ve sütle, boğalar; spermalarıyla, dişi ya da erkek hayvanlar etkeni idrarlarıyla çevreye saçarlar.
Hastalık, yavru atılıncaya kadar gebe ineklerde her hangi bir klinik bulguya rastlanmaz. Ancak atıktan sonra yavru zarının içerde kalması ve vajinal akıntı dikkati çeker. Hayvanlarda en belirgin bulgu, yavru atmadır. Hastalığa yeni yakalanmış hayvanların hemen hemen yarısına yakını yavru atar. Bu oran bazı sürülerde daha da çok olabilir. Atıklar gebeliğin 6-7-8. aylarında meydana gelir.Gebelik süresini tamamlayarak doğan yavrularda da doğum sonrası hemen ölüm görülür. Gebe kalma süresinin uzaması veya kalıcı kısırlık oluşabilir. Memedeki infeksiyon sonucu mastitis şekillenir,süt verimi azalır. Bazı hayvanlarda bacak eklemlerinde yangı ve şişlikler görülebilir. Erkek hayvanlarda da üreme organları etkilenir. Enfekte inekler genellikle bir kez yavru atarlar. Bu nedenle enfeksiyonun ilk defa girdiği sürülerde atık oranı yüksektir. Ancak bazı hayvanlar daha sonraki gebelikleri süresince de atık yapabilir ve daha sonraki gebeliklerden doğan yavrular zayıf ve sağlıksız olabilir.
Enfekte hayvanların buzağıları sağlıklı görünseler dahi, enfekte inekler etkeni vücutlarında bulundurup saçmaya devam ederler. Ayrıca düşük oranda da olsa enfekte analardan doğan buzağılar enfeksiyonu gizli olarak taşıyabilirler.
Semptomlarla hastalık teşhis edilemez. Hastalığın teşhisi atık yavru ve yavru zarının mümkün olduğu hallerde taze ve bütün olarak laboratuvara gönderilmesi veya hayvanlardan alınan kanların muayenesi yoluyla yapılır.
Hem ekonomik olmaması hem de taşıyıcılığın önlenememesi nedeniyle hayvanlarda tedavi önerilmez. Ancak korunma tedbirleri ile hastalıkla mücadele edilir.
Brusellozisin kontrolü genel hijyenik tedbirlerin uygulanması, karantina, enfekte hayvanların sürüden çıkarılması (test ve kesim) ve aşılama yöntemleri ile yapılmaktadır.
Enfekte bir anadan doğan buzağılar aşılansalar dahi damızlıkta kullanılmamalıdır. İneklerde meme ve meme lenf yumrularında kalıcı enfeksiyon nedeniyle enfekte hayvanlar yaşamları boyunca sütle zaman zaman etkeni atarlar ve insanlar için risk oluştururlar. Atık veya doğumu takiben etkenler rahim (uterus) akıntılarıyla 15 gün süreyle yoğun olarak atılır. Etken ancak 2-3 ay sonra temizlenir.
Hastalığın yayılmasını önlemek için şu hususlara dikkat edilmesi gerekir: Yavru atan ana hayvanlar esas sürüden, bulunduğu ahırdan ayrılarak uzak bir yerde 3-4 hafta sağlam hayvanlardan ayrı tutulmalıdır. Atık yapmış hayvanlar üreme organı akıntısı, idrar, dışkı, atık yavru, yavru zarı ve sıvıları ile bulaşık yerler, ahır zeminleri topraksa 10-15 cm kazıttırılarak; şayet betonsa, tüm gübre ve yataklıklar toplanarak, ahırdan uzak bir yerde iyice yakılır. Ahırda tüm temizlikler yapıldıktan sonra etkili bir ilaçla ahır ve yemlikler dezenfekte edilir. İlaçlanan ahırlar en az 10-15 gün boş bırakılır ve ilk ilaçlamadan sonra ikinci kez tam bir ilaçlama daha yapılır.
Brusellozis enfeksiyonu bir sürüye girdikten sonra o sürünün hastalıktan ari hale getirilmesi oldukça güç, zaman alıcı ve masraflıdır. Ayrıca hayvan sahibi, yakın çevresi ve süt ürünlerini tüketenler için oluşan risk göz önüne alındığında hastalıktan korunma büyük önem taşır.
Hayvan yetiştiricileri hastalık hakkında yeterli bilgiye sahip olmalı; Sürüye veya işletmeye yeni hayvan satın alındığında test yaptırılmalı ve bunlar diğer hayvanlardan ayrı tutularak 30-60 gün sonra tekrar test yaptırıldıktan sonra diğer hayvanların yanına konulmalıdır. Hasta boğa ve mikroplu spermaların kullanılması kesinlikle engellenmelidir. Hayvan satın alınacağında brusellozis bulunmayan sürüler tercih edilmelidir. Ayrıca hastalığın yayılmasını önlemek için brusellozis tespit edilen hayvanlar satılmamalıdır. Ahırların ve buralarda bulunan her türlü malzemenin belli zamanlarda ilaçlanması şarttır.
Bütün atık vakalarında zaman geçirilmeden Bakanlık İl ve İlçe Müdürlüklerine veya bir veteriner hekime müracaat edilmelidir. Dişi buzağılar ilk olarak 3-8 aylık iken daha sonra senede bir defa Brusella aşısı ile aşılanmalıdırlar. Sürüye yeni katılan hayvanların da aşılatılmasına dikkat edilmelidir.
Brucella mikroorganizmaları (mikrop) insanlara çeşitli yollarla bulaşmaktadır. En yaygın bulaşma yolu mikroorganizma ile bulaşık çiğ süt ve süt ürünlerinin (peynir, krema, tereyağı, dondurma vb.) tüketilmesidir. Ülkemizde bg-boldn-keçi sütlerinden yapılan peynirler genellikle hiçbir ısıtma işlemi uygulanmadan yapılmakta ve insanlar için risk taşımaktadır. Enfekte hayvanlar, hayvan karkasları, atık yavru ve atık yapan hayvanların genital akıntıları, idrar ve dışkıları ile doğrudan temas ile bulaşma olabilir. Hayvan gübresi bulaşan sebzelerin tüketimi de insan enfeksiyonlarına neden olabilir.
İnsanlarda dalgalı ateş, terleme, halsizlik, uykusuzluk, iştahsızlık, baş ve eklem ağrıları görülür.
Hastalıktan korunmak için süt ürünleri hazırlanmadan önce, sütler iyice kaynatılarak mikroplar öldürülür. Kaynatılmış sütlerden yapılan süt ürünleri hastalık kaynağı oluşturmaz.
İnsan Brusellozisinde en etkili korunma çaresi, hayvanlarda hastalığın mücadelesi ile mümkündür. Hastalığa yakalanan kişiler hemen bir hekime başvurmalıdır.