Çim bitkisi yaklaşık on türü bulunan ve ekonomik ömrü 2–4 yıl olan bir bitkidir. Önemli iki türü bulunmaktadır. Bunlar İngiliz çimi ve İtalyan çimi olarak adlandırılmıştır. İngiliz çimi çok yıllık bir türüdür. İtalyan çiminin ise tek yıllık ve iki yıllık formları bulunmaktadır. Her iki çim türünün Anavatanı Anadolu, Avrupa, Afrika’nın Akdeniz kıyıları, Asya ve Avrupa’nın ılıman bölgeleridir.
Çim türleri ülkemizde hem doğal olarak yetişmekte hem de kültür bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Çim türleri; yüksek verimli olmaları, otlatmaya ve biçilmeye dayanıklı olmaları, gelişme dönemlerinin uzun olması, adaptasyon kabiliyetlerinin yüksek olması, karışık ekime uygun olması, yabancı otlarla rekabet gücünün yüksek olması, hızlı büyümesi ve otunun kaliteli olması nedeniyle yaygın olarak yetiştirilmektedir.
Çim türlerinden çok farklı şekillerde yararlanılmaktadır.
Hayvan otlatma: Hayvan otlatmaya dayanıklı olduğundan kışların sert geçmediği bölgelerde kış merası olarak da kullanılmaktadır. Otlak ve mera kurmak amacıyla hazırlanan karışımlarda genellikle çok yıllık çim kullanılmaktadır. Ayrıca silajlık bitki olarak da değerlendirilmektedir.
Ekim nöbeti: Yem bitkileri üretiminde ekim nöbeti içerisinde tek ve çok yıllık çimler geniş ölçüde kullanılmaktadır.
Kuru ot üretiminde: Gelişme dönemi içerisinde birden fazla biçim yapılabildiğinden kuru ot üretiminde kullanılmaktadır. Çimlerden elde edilen ot kurutulduğunda yapraklar dökülmez ve yeşil rengi fazla kaybolmaz.
Yem yapımında: Çok yıllık çimler biçim sonrası sıkıştırılarak yem hâline getirilir ve hayvan beslemesinde kullanılır./
Toprak muhafazası ve erozyon kontrolünde: Çimler, hızlı çimlenmesi nedeniyle erozyonla mücadelede kullanılır. Ayrıca topraktaki suyun muhafazası için de çim ekilir. Güçlü kök yapısı toprağın yüzey erozyonunu büyük ölçüde engeller.
Çim türlerinin başlıca bitkisel özellikleri aşağıdaki gibidir:
İngiliz çimi
İngiliz çimi dik gelişen bir gövdeye sahiptir ve bitki 90 cm'ye kadar uzayabilmektedir.
Yapraklar tüysüz, parlak, yeşil renktedir ve genç sürgünlerde yaprak ayaları katlanmış durumdadır.
Başakçık topluluğu yaklaşık 30 cm uzunluğunda bir başak oluşturur. İngiliz çimi genellikle kılçıksızdır.
Tohumların bin dane ağırlığı 2 gram kadardır.
İtalyan çimi
class='bg-image' style='width:200px; height:110px;' src="images/yembitki/itacim.jpg'>İtalyan çimi dik gelişen bir gövdeye sahiptir. Bitki boyu 130 cm'ye kadar uzayabilmektedir.
Tek yıllık çimde yapraklar tüysüzdür. Genç sürgünlerde yaprak ayaları katlanmamıştır. Yaprak, sürgün içinde yuvarlak şekildedir. Yaprak kını yuvarlak, omurgasız, tüysüz ve yeşil renktedir. Yaprak ayası yumuşak bg-bold yeşil renkte, 4–7 mm genişlik ve 10–40 cm uzunluktadır. Kulakçıklar yumuşak, yassı ve sivri uçlu kerpeten şeklinde veya bazen yuvarlak 1–3 mm uzunluktadır. Yakacık kısa, yuvarlak ve sağlamdır.
Başakçıklar 17-35 cm uzunluğunda seyrek başaklar meydana getirir. Başakçık uzunluğu ise 1-2 cm'dir. Her başakta 11-22 çiçek bulunur.
Tohumların bin dane ağırlığı 2 gr.dır.
İngiliz ve İtalyan çimleri arasındaki fark aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:
Çim türleri ılıman ve nemli iklim koşullarında iyi gelişir. Aşırı soğuk ve sıcaktan hoşlanmaz. Yaz aylarındaki yüksek sıcaklıklar büyümelerini engeller. Yetişebildikleri en ideal sıcaklık 18–20°C'dir. Su istekleri fazla olduğu için kurak koşullarda sulanarak yetiştirilebilir. Çim türleri gölge alanları sevmez. Çim bitkisi uygun sıcaklıklarda kışın da gelişimini devam ettirebilir.
Çim türleri farklı topraklarda yetişebilir. Genel olarak drenajı iyi, siltli, killi, nemli, bitki-besin maddelerince zengin, hafif asidik, nötr veya hafif alkali topraklarda iyi gelişim gösterir.
Ayrık bitkisi yetiştiriciliğinde türlere göre bazı farklılıklar olabilir.
Toprak hazırlığı ve ekim
Toprak hazırlığı: Çim ekimi yapılacak tarla sonbaharda normal derinlikte sürülür. İlkbaharda iyi bir tohum yatağı hazırlanmalıdır. Bu amaçla toprak ufalanarak ekime hazır hale getirilmelidir. Toprak hazırlığında dikkat edilecek en önemli konu yabancı ot temizliğidir. Sorun oluşturacak yabancı otlar kültürel ve kimyasal yollarla tarladan uzaklaştırılmalıdır.
Ekim: Çim türleri ot üretimi amacıyla yalnız veya karışık şekilde ekilebilir.
Çimlerde ekim zamanı bölgenin iklim özellikleri ve ekilecek çeşide bağlı olarak değişir. Kışların çok soğuk geçmediği bölgelerde sonbahar ekimi, kış aylarının ılık geçtiği bölgelerde, kış merası amacıyla çim yetiştirilecekse erken sonbahar ekimi ve kış aylarının çok soğuk geçtiği bölgelerde erken ilkbaharda ekim yapılmalıdır.
Ekim şekli: Çim ekimi uygun mibzerlerle yapılmalıdır. Peyzaj amaçlı küçük alan ekimlerinde elle serpme yöntemi ile ekim yapılabilir.
Çim ekiminde bakım işlerini kolaylaştırmak ve bitkinin gelişimine yardımcı olmak amacıyla 20–40 cm sıra aralığı mesafe bırakılmalıdır.
Çimler küçük tohumlara sahip olduğundan ekim derinliği 0,6–1,3 cm olmalıdır.
Ot üretimi amacıyla çim bitkisi yalnız ekilecekse dekara 1,5–2 kg tohum atılır. Toprak koruma amacıyla ekimde ise dekara 3–3,5 kg tohum atılmalıdır. Karışık ekimlerde kullanılacak tohum miktarı karışım içerisindeki çim oranına göre ayarlanır.
Bakım
Çim yetiştiriciliğinde uygulanacak başlıca bakım işleri şunlardır:
Sulama: Çim türlerinin su istekleri oldukça fazladır. Kuraklığa fazla toleransı olmayan bitkilerdir. Çim bitkisinden iyi ve kaliteli ürün alabilmek için toprakta bitkinin yararlanabileceği nem oranı % 50–60 seviyelerine düştüğünde mutlaka sulama yapılmalıdır. Verilecek su miktarı, eksilen su miktarını tarla kapasitesine getirecek kadar olmalıdır. Peyzaj çalışmalarında sulama daha dikkatli yapılmalı ve sulama aralıkları sık tutulmalıdır.
Gübreleme: Gübreleme, çim yetiştiriciliğinde oldukça önemlidir. Çim türlerinin azotlu gübre ihtiyaçları daha fazladır, çünkü çimler birim alandan yüksek kuru madde verimi sağlamaları ve yıl içerisinde birkaç kez gelişme göstermeleri nedeniyle topraktan fazla miktarda azot alır. Verilecek azotlu gübre miktarı; çimin yetiştirme amacına, toprak yapısına, toprağın su tutma kapasitesine ve topraktaki azot miktarına göre değişir. Çim bitkisine normal şartlarda 15–20 kg/da saf azot verilmesi yeterli olmaktadır. Çimler baklagil yem bitkileri ile karışık ekildiğinde sadece ekim yılında azotlu gübre verilmesi yeterli olmaktadır. Bitki gelişimi, verim ve kalitesine yardımcı olmak amacıyla azotlu gübrelere ek olarak uygun oranlarda fosforlu ve potasyumlu gübreler ile iz elementlerinin de verilmesi gereklidir. Özellikle bitki besin elementlerince fakir topraklarda gübreleme ile verim 2–3 katına çıkarılabilir.
Yabancı otlarla mücadele: Yabancı otlar özellikle gelişimin ilk dönemlerinde çimler için büyük sorun oluşturur. Çim bitkisinden daha hızlı gelişen yabancı otlar özellikle ilk gelişme devresinde faydalı tarla alanını kaplayarak çimlerin gelişmesini engeller. Bitki besin maddelerine ortak olarak önemli oranda zarar verir. Çimlerde yabancı ot mücadelesi kültürel, mekanik ve kimyasal yollarla yapılabilir. Kültürel önlem olarak yabancı otlarla mücadelede sık bir ekim yapılmalıdır. Mekanik tedbir olarak tarla sürüldükten sonra yabancı otlar toplanarak yok edilmelidir. Kimyasal yöntem olarak uygun ilaçlarla yabancı otlarla mücadele edilmesi gereklidir.
Hasat ve Muhafaza
Çim türleri ot ve tohum üretimi amacıyla hasat edilmektedir.
Ot için hasat: Çim türleri yalnız veya karışık şekilde ekilmektedir. Karışık ekimde buğdaygil ve baklagil yem bitkileri kullanılmaktadır. Kuru ot elde etmek amacıyla yalnız ekim yapıldığında hasat çim başaklarının % 50’si polenlerini döktüğünde yapılmalıdır. Daha sonra bu alan hayvan otlatma amacıyla kullanılabilir. Karışık ekimlerde çok yıllık çim türleri yonca ve çayır üçgülü, tek yıllık çim türleri ise kırmızı üçgül ve fiğ gibi baklagillerle birlikte ekilerek ot üretimi amacıyla kullanılır. Karışık ekimde ilk biçim başaklanma döneminde yapılır. Daha sonraki biçimler, iklime, toprak yapısına ve azotlu gübrelemeye bağlıdır. Genellikle tek yıllık çimler çok yıllık bitkilerle birlikte ekilmez. Yılda 2–6 defa biçim yapılabilir. Karışık ekimde 800–2000 kg kuru ot, yalnız ekimde 550–600 kg kuru ot elde edilir. Çim hasadı çayır biçme makineleri ile yapılmalıdır. Hasat edilen otlar tarlada uygun kuruluğa gelinceye kadar bekletilerek akrobat tırmıklar yardımıyla namlu hâline getirilmelidir. Daha sonra balya makineleri ile balya yapılarak depolara taşınmalı ve uygun bir şekilde istiflenmelidir.
Tohum için hasat: Tohum elde etmek amacıyla hasat sarı olum devresinde yapılmalıdır. Tam olum döneminde yapılacak çim hasadında tohumlar dökülür ve tohum kaybı olur. Kurak bölgelerde hasat biçerdöverle yapılır. Nemli bölgelerde önce çayır biçme makineleri ile biçilen ot birkaç gün kurutulur ve daha sonra biçerdöverlerle harman yapılır. Tohumlar daha sonra kurutulur ve temizlendikten sonra depolanır. Çim bitkisinde tohum üretimi verimli olarak 2–3 yıl sürer. İyi şartlarda dekardan ortalama 70–80 kg tohum elde edilir. Tek yıllık çimlerde tohum elde etmek için genellikle bir baklagil yem bitkisi ile beraber ekilmelidir. İlk biçim sadece ot için yapılır. İkinci biçimde yalnız kalan bitkiden tohum alınır. Tohum üretiminde en önemli sorun, bitkinin yatması ve tohum dökmesidir.